Leira de sal

Foto José Lores

Andaba polos cincuenta. Saiu ao mar de Oia a coller percebes. Ás rochas de Oia que estaban a poucos metros da súa casa. As rochas nas que vira bater o mar máis de cincoenta anos. Un mundo de ondas a petar contra as rochas. As mesmas rochas que se tinguiran de chapapote, hai dez anos, cando afundiron o Prestige os cerebros de “canto máis lonxe mellor”. Coido que ela tamén sería unha das que fixeron fileiras de solidariedade e raiba para limpar o mar. Parte da maré de mans, capachos, máscaras, fundas, botas de auga…

Agora xa andaba polos cincuenta e o mar non era a maré negra. O mar era o mesmo mar bravo. Mais tamén o mar nutricio que batía nas rochas cargadas de percebe.

Ela saiu ao mar. Cunha nova fileira solidaria. Contando as ondas. Axexando o momento propicio para baixar e apurar coa rasqueta para colleitar o marisco. Seica eran tres. Dúas mulleres e un mozo que a sostivo da man mentres puido, no medio do bater das ondas. Logo soltouselle, rompeu a cadea e o mar levouna. Cada vez máis adentro. 

Cada vez máis adentro, mentres tentaba manterse a flote. Loitando contra a forza que quería mergullala e levala ao fondo. Corenta minutos de loita, alí, diante dos ollos, sin nada que se poidera facer maís que agardar polo helicóptero, pola equipa de salvamento. O Pesca 1. O mesmo nome , Pesca 1, que voou sobre o  petroleiro cando, igual ca ela, loitaba contra esa forza que tamén o quería mergullar, levalo ao fondo. 

Agora o servizo está privatizado e demoraron por causa dun axuste nos horarios no contrato. 

Mentras ela afogaba cadraban as contas da auteridade e da externalización de servicios no goberno contable de Compostela.

Descoñezo si alguén tamén deu a orde de hai dez anos, “canto máis lonxe mellor”, para ver si saía da súa xurisdición e o chapapote da ineficacia non acaba por marcarlle o traxe elegante e a camisa.

Mercedes Veiga andaba polos cincuenta, o mar e as rochas tiñan millóns de anos. Saiu colleitar na leira de sal e afundiu coma o petroleiro na maré. Descanse en paz. 

Foto Marta G. Brea.

"Love Theme" Blade Runner.

Rachael era moza e vivía nunha casa pequena, afeita a cartilla de racionamento.
Deckard era de casa grande, con mesa, mantel e pan trigo.
El tivo que facer amistade cos cans, de todas as casas do barrio, para que non ladraran e alertaran ao vecindario, para poder falar con ela.
Ela agardaba escoitar o seu asubío no camiño.
Ninguén daba un peso pola relación. Diferentes mundos. El non era de fíar. Ela non estaba á altura.
Logo viñeron ducias de anos de compañía, altos e baixos, loita por saír adiante e alimentar á descendencia, mentres sabiamente alimentaban o seu goce de estar xuntos. Anos de moito traballo, de moita paixón e entrega xenerosa.

Cando mercaron o primeiro televisor en quilómetros á redonda, a xente achegábase coas corozas, baixo a choiva, para ver as películas e os teatros. Sempre foron de abrir as portas e axudar a quen menos tiñan. Sen buscar nada máis que a satisfacción de facelo.
En fin, unha vida como moitas outras.
O código de barras de Dekard tiña a data de caducidade máis cedo que a de Rachael.
Souberon atopar o camiño para se despedir entre bicos.
Quen estabamos ao se arredor sentiamos a música dos acordeóns no campo da festa tocando a Cumparsita. A roupa dos domingos e os zapatos cubertos polo po do torreiro. E o riso, sempre o riso nas súas caras.

A repañota.

Non che son moito de lotería porque me parece unha sorte de estafa piramidal. Menos aínda dende que sei do comercio de boletos premiados para lavar cartos negros. É a confirmación de que acostuma a tocarlle aos ricos e, sobre todo, a quen son máis de non cotizar en facenda.

De neno si que me gustaba todo ese asunto das boliñas no bombo e a esperanza de que che toque. Vana esperanza, pois as nenas e nenos que coñezo e coñecín, non mercaban lotería. Si acaso vendían participacións para a viaxe fin de curso ou para a equipa deportiva na que xogan.

Un dos recordos de nenez ten que ver coa lotería.

Na parte de arriba da casa do miña tía Crisanta e o meu tío Pedro en Sanguiñeda,  vivía unha familia, a quen teño gran estima, que, no día da lotería de nadal, tiñan a radio toda a mañán encendida coa letanía do sorteo. A xente miuda sentabamos ao arredor da mesa da cociña e iamos apuntando os números nunha libreta. Mal sabiamos que, no día seguinte, a lista completa estaría exposta en todas e cada unha das estafetas de venda de boletos e tamén nos xornais. Pero nós pasabámolo bárbaro cun traballo que semellaba importantísimo.

Nenos e nenas sempre foron un bo reclamo para publicitar os xogos de azar. Mirade se non o alumnado do Colexio de San Ildefonso, ano tras ano cantando os números e metendo as bolas nos arames, baixo a atenta mirada dunha especie de consello de guerra onde din que incluso hai alguén con praza de notaría.

Non sei si haberá nenas e nenos no sorteo pero, en Ponte Caldelas, lin que van rifar un posto de traballo a media xornada por seis meses. Unha vez máis xogando coa penuria da xente necesitada, nun tempo no que o paro se vende como unha especie de desastre natural que nada ten que ver coa inxusticia do mundo.

Ademáis de inxusto, hai que ser malvado para sortear un posto de traballo. Lémbrame unha práctica que odiei dende neno: “a repañota”. Tirar caramelos ou moedas á saída dos bautizos e ver como hai empurróns e mesmo pelexeiras por conseguir o mellor botín. Botín? Si, Botín, ou algún dos seus antepasados debeu estar no inicio desta estúpida e malsana tradición de conseguir que os pobres pelexen pola miseria. Agora non vou aos bautizos pero, para que non esqueza, están as piñatas dos cumpres.

Pois, en Pontecaldelas van sortear un posto de traballo. Como padriños de bautizo. E a xente desempregada andará acumulando o maior número de rifas por aquilo de si hai sorte. Sorte teñen quen idearon este xogo que a xente sexa tan mansa.

Pero non é Ponte Caldelas o único concello onde se xoga á ruleta rusa na cabeza do desemprego. No Porriño, sen ir máis lonxe, hai dous anos que se celebra, con gran profusión mediática, o que chaman o Feirón de Emprego. Anuncian a existencia duns supostos postos de traballo e disfrutan vendo como a xente se apelotona en torno aos stands, onde empresas, unha boa parte en horas baixas e que están en ERE ou despidindo xente, recollen os curriculums da xente que demanda o dereito ao traballo. Filas enormes e presas por achegarse ás mesas. Unha sorte do filete que o parado occidental do “Galicia canibal” sostén diante do negro, e o negro non lle chega.

Todo son parabéns, sae nas novas da TVG, nos xornais de maior tirada da bisbarra, e é un éxito comprobado a cantidade de xente interesada. Que ninguén atopa traballo nese absurdo e que a oferta é, cando menos sospeitosa, non parece preocupar en absoluto. O que interesa é a imaxe: máis de dez mil persoas compiten por douscentos postos de traballo.

Que sorte teñen de que a xente sexa tan mansa, os sindicatos e partidos tamén, e que a cultura da lotería, a estafa piramidal e a repañota estea metida no ADN a base de letanías dos nenos e nenas do colexio de San Ildefonso e a importancia de apuntar cada numero na libreta por si hai sorte.  

O campo da feira

Hai anos, no Porriño había feira de gando os días un e dezaseis de cada mes. Unha feira moi concurrida como acontece con aquelas localidades que, como esta, están nun cruce de camiños e son referencia para quen transita eses camiños. A feira celebrábase nunha fermosa alameda de platanos que estaba a carón do cimiterio. E digo que se celebraba, en pasado, porque xa non hai feira e tampouco árbores nesa alameda. Foron cortados nunha decisión insensata do entón alcalde do Porriño, eran tempos de dictadura, que provocou a queixa dunha gran parte da poboación. Sobre todo da do barrio da Carrola que era quen máis disfrutaba do lugar. Acabouse a feira do gando e tamén, hai un par de anos, outro goberno municipal, herdeiro ideoloxicamente do da tala, decidiu borrar o mercado dos días un e dezaseis de cada mes, que era o que quedaba daquela tradición.

Eu nacín na rúa Fernández Areal, unha das rúas de acceso á feira. Na paisaxe da miña nenez están os feirantes, as mulleres que viñan coas cestas na cabeza cargadas de productos da horta, o gando,… e tamén os vendedores ambulantes, o afiador, e un home e unha muller, que cos ollos tapados por unha tela, era quen de adiviñar como ía vestida calquera persoa do público que se congregaba en torno a eles, a cor dos seus ollos, o que levaba na man ou calisqueira cousa que lle preguntaran. Cando pasaron os anos, alguén me fixo saber que seguro que non eran dous e que con eles viñan quen se adicaban a roubar as carteiras das persoas máis distraídas pola actuación. Non sei, eu nunca vin roubar nada máis que un pouco de tempo a cambio de encher a alma de imaxinación.

A feira máis concurrida era a do primeiro de novembro, a de Santos, con arume a castañas e sabor a viño novo. Ese día, o noso barrio era unha festa chea de xente e colorido.

A nenez pasou, a feira morreu e as árbores desapareceron. Dos feirantes e o gando lustroso só quedan os retratos, e os carteristas comercian agora con accións preferentes que cotizan en bolsa.

O noso barrio tamén está cambiado. Algunha casa tapiada, outras derrubadas, para facer pisos, e moitos elementos desaparecidos.

Nunha das casas que aínda quedan en pé, vive Modesto, o capador. Nos seus tempos, un home de moita sona na bisbarra.

Modesto era un xigante para os nosos ollos infantís. Velo subir co seu cabalo a costa da igrexa camiño da corte, que estaba no medio e medio do barrio, era unha imaxe que, polo menos para min, vai quedar gravada mentres teña vida. Algunha vez coincidín na varanda con algún dos seus fillos cando Modesto chegaba e tiven a sorte de subir no cabalo.

Un día, non sei quen me convidou, fun ver como capaba un porco no Aviseiro. Foi a primeira vez que vin actuar as mans dun ciruxán. A pericia, o saber, a determinación daquelas mans, que fixeron a operación, rematada cun chorro de vinagre na ferida recién cosida, deixáronme pampo.

Na corte, ademáis de gardar o cabalo, o capador tiña pelexos de raposo a curtir e tamén colmeas. Desa conxunción gardo a miña repunancia polo mel, que me trae un universo de cheiros a cabalo e a curtido.

Nos días de procesión, na casa de Modesto vendíanse fachas. Nunha mesa que se colocaba na porta. A xente miuda do barrio adicabamonos a recoller os restos de cera na comitiva para logo levala á casa de onde saíran. Non me lembro de si a faena tiña premio económico pero si de que puñabamos todo o empreño na mesma.

O meu era un barrio de xente proletarizada, na Zeltia, no matadoiro, na avícola. Pero en paralelo, como un mundo que se resiste a sucumbir, tiñamos unha feira, unha alameda, un capador, pelexos de raposo a curtir, abellas, mel, cera… e un cabalo.  

 

Un día calquera.

Ergueuse da cama. Non prendeu a luz. Colleu a roupa do armario, os zapatos. Cruzou o pasillo sentindo que a mañá ía fría e habería que alcender o quecedor de aire antes de se duchar. Entrou no baño. Tampouco prendeu a luz, si o quecedor de aire. Mentres se afeitaba, repasou a axenda do día: o pedido de libros; o encargo que chegara na tarde de onte e habería que clasificar; chamar aos das estanterías para colocalas o sábado, cando pechaba a biblioteca; a comida con Sagrario. Caiu na conta que non pasara polo banco e tería que facelo antes de ir comer. Pousou a folla de afeitar no lavabo e achegouse á bañeira. A billa da auga estaba na posición desexada. Espiuse e meteuse dentro. Sentiu a auga quente correr polo seu corpo. A auga a correr era como o sinal de inicio do día. Uliu a toalla denantes de se secar. Era un costume que tiña dende pequeño. A toalla ulía a seguridade.

Na cociña preparou un café con leite e dúas tostadas con manteiga. Ía un pouco retrasado no tempo. Buliu. Lavou a louza e limpou a mesa.

Cando ía saír da casa, pensou no frío e decidiu levar unha bufanda. Foi buscala a toda presa ao armario da habitación.

Na rúa e sentiu o vento frío na cara. Subiu as lapelas do abrigo e puxo a bufanda sobre o nariz.

Na parada do autobús saudou aos presentes. A mesma xente de sempre, de todas as mañáns.

A biblioteca estaba a catro mazáns da parada do autobús. Fixo o recorrido ensimismado pensando nos apuntes da oposición que estivera repasando na noite anterior. Aínda lle quedaban dez temas para rematar a primeira lectura.

De súpeto notou algo que non estaba previsto. Os coches estaban parados no paso de cebra pero non se escoitaba o pitido do semáforo. Boeno, a xente cruzaba e el tamén cruzou.

Mireino pasar cando mercaba o xornal. Estatura mediana, cabelo negro ben peiteado, abrigo e bufanda negras facendo contraste co bastón branco de cego.

Un cartel anunciaba o “Día mundial das persoas con discapacidade”. Os eufemismos é o que teñen. Sirven para enredar máis e máis os conceptos, a realidade. Chamar persoas con discapacidade a quen pasa o día salvando as barreiras que os demais construimos, ten delicto.

Abrín o xornal mentres camiñaba. O goberno anunciaba novos recortes en políticas sociais.

Con dereito a moto.

“MAIORÍA DE IDADE AOS 18 ANOS CON DEREITO A MOTO”.
 

Este era o texto dunha fermosa pintada nunha rúa de Santiago de Compostela que apareceu no muro cando se discutía en España a Constitución de 1977.

Eu sempre gustei das pintadas.

Durante anos foron a rede social dun mundo dominado polas redadas policiais, os tribunais de orde pública, as detencións sen dereitos,... en fin, nun estado no que o nacional catolicismo fascista facía o que lle petaba e moito máis.

As pintadas eran a rede social e tamén o símbolo da resistencia. Anunciaban folgas, protestaban polos despidos, lembraban a situación das persoas detidas,...

Unhas eran de amplio espectro e outras de acción máis local . Unhas falaban en nome de organizacións, máis ou menos amplias, e outras eran a acción de activistas que ían por libre.

Incluso as había que eran froito dun acto fallido, como a que iluminou durante anos o muro dunha das rúas próximas á rúa do Franco en Compostela: “NON A SUBA DAS TASAS ACAD “ rematada bruscamente, vai ti a saber si por agotamento do sprai ou por aparición dos corpos policiais.

Un colega, que era un cachondo, empeñouse, e conseguiu, que nun par de manis a consigna que coreabamos en grupo fora precisamente esa: ”Non á suba das tasas acad”, con gran asombro da compañía manifestante e certa indignación pola parte organizadora que tentaba a voz única da reivindicación do momento.

Facer unha pintada, naquelas circunstancias non era tarefa doada. En primeiro lugar había que se facer cos sprais, porque pintar a brocha requería caldeiro e daba moito o cante. Nunca sabías moi ben que contar na tenda o motivo de precisar uns sprais e tampouco saías coa seguridade de que os da tenda non estiveran conectados coa secreta. A paranoia era o caldo de cultivo daquel entón. Logo había que ter o lema, chegara a través do partido ou fora de colleita propia. Escoller  a parede onde pintar e quedar para facela. Normalmente, unha persoa pintaba e as demáis vixiaban por si viña alguén.

A medida que o noso estado se homologaba aos demáis estados de Europa, o xénero literario da pintada foi caendo en desuso, sobre todo porque unha gran parte das mensaxes xa se podían lanzar en formatos diferentes como xornais, emisoras de radio e televisión.

De todos os xeitos, aquelas máis individuais, máis creativas seguiron e siguen iluminando os muros, tanto os reais como os virtuais.

Nunhas rúas cargadas de propaganda mercantil, hai quen nos quere convencer de que as pintadas son accións que deterioran o espacio urbano. Nada máis lonxe da realidade.

Versos que escapan da cárcere dos libros para deitarse na cal; chamadas íntimas de socorro que se socializan; ocurrencias cachondas que meten o dedo no ollo do cíclope,... un mundo sen pintadas sería moito máis gris e aburrido.

Hai anos, cando a tele era en branco e negro e un lorito mandón de voz afrautada asinaba condeas de morte, houbo un peche de varios días no Pazo de Fonseca, daquela sede da Facultade de Filosofía e Ciencias da Educación.

Durante tres ou catro días, rodeado o edificio pola pasma, a xente pechada discutiu sobre o divino e o humano en asembleas que duraban horas e mesmo chegaban á madrugada. Moitas deses discursos foron tomando forma de letra e acabaron estampadas nas paredes. “El Papa se casca pajas”, “Estos romanos están majaretas” ou unha ben grande que case ocupaba unha das paredes de lado a lado: “Si el trabajo es salud, viva la tuberculosis”. Nunca tantas cores e mensaxes iluminaron as paredes de aula algunha.

Cando rematou o peche, din que, a parte máis aplicada, politicamente falando, do estudantado, espantada pola imaxe que toda esa verborrea ácrata poidera dar do estudantado en loita, acordou, co rector, borrar con branca e virxinal pintura todo o escrito nas paredes.

Un par de días despois, xa ben comidos e durmidos, un comando, a plena luz do día, a cara descuberta e rompendo entre gargalladas, berros e mesmo cantos, todas as leis da clandestinidade, escribiu solemnemente sobre os muros virxinais do claustro:

“PC y MC lavan más blanco” e “El Rector tiene almorranas en el cerebro”.

E con elas convivimos bastante tempo, mentres a democracia se abría paso entre porrazos e componendas, palmaba o lorito, e quen viña detrás comenzaba a buscar sitio para poder desenvolver os graffitis que levaban acubillados nas mochilas.

Por certo, voto si houbo e as motos prometidas son as que se venden nas campañas.   

 

A frauta do avó.

José Francés Carpintero

O meu avó Pepe tocaba a frauta. Supoño que nunha das bandas de música do Porriño, pois daquela chegou a haber tres funcionando, como recolle o meu irmán Quico Paz Antón no seu libro “Bandas, músicos e orquestras do Porriño”.

Quico tamén é o autor do retrato que vedes a esquerda, onde o meu avó, José Francés, aparece coa súa frauta. No cadro, Quico quixo deixar constancia doutros dous sinais identificativos do avó: o carnet da UGT e un tren que simboliza o seu traballo de factor na estación do Porriño. Antes estivera na dos Valos, coincidindo co nacemento do meu pai, que naceu no Porriño porque así o quixo a miña avoa Elena.

O meu avó era fillo de Orícera e José e era o maior de sete irmáns: José, Antonio, Eleazar, Asunción, Raquel, Josefa e Eladio. A súa casa familiar estaba no Codesal. Unha casa de planta baixa que tiña un poio, onde recordo sentaba a miña bisavoa Orícera. O bisavó viñera dun pobo de Salamanca chamado Valdelosa e trouxera, ademáis do seu saber para o comercio do viño, as ideas socialistas e republicanas e a militancia no partido fundado por Pablo Iglesias.

En resume, unha familia normal de xente traballadora, nos inicios do século XX.

Quico Paz Anton.

A Quico Paz Antón eu chámolle irmán, que é como se chamaban entre si os galeguistas das Irmandades da Fala. E Quico, que gosta da historia e de profundar nos arquivos e nas hemerotecas, conta no seu libro “O Porriño, 1936” o que aconteceu coa familia Francés naquel entón.

O meu avó José foi detido polos golpistas e internado nunha cella en Tui. Nun xuizo militar sumarísmo foi acusado de rebelión e de pertenza ao Comité de Defensa da República. Condeado a morte, fusiláronno na mañán do día 27 de agosto de 1936. Canda el, eran fusilados Enrique Jaso, José Alonso“Pepe o Negro”, Manuel Losada “Mandamadre”, José Barreiro e Francisco Guinde.

Aos meus tíos avós Antonio e Eleazar viñéronnos buscar á casa familiar do Codesal os da Brigada do Mencer e foron asasinados en Tomiño e guindados nunha cuneta.

A tía avoa Asunción, que resultara ferida nunha perna vindo da defensa de Lavadores, ao se cruzar, en Puxeiros, o camión que a levaba cun destacamento de militares golpistas, pasou varios anos na prisión de Saturrarán.

O tío avó Eladio pasou calamidades en distintos campos de concentración franquistas, o derradeiro na provincia de Burgos.

Nin prenderon, nin mataron ao bisavó e á bisavoa. Quizabes para que a súa condea fora aínda máis dura que a propia morte.

Hoxe, que é día da música, ocurriuseme falarvos do meu avó José Francés Carpintero, que era era factor da Renfe, na estación do Porriño, socialista, republicano e que tocaba a frauta. A frauta non sei onde iría a parar pero aínda sigue viva a melodía.    

O camiño da paz.

Paz Raña Lama.

Un artigo da miña amiga Paz Raña, no xornal dixital Praza Pública, leva bailando todo o día na miña cabeza. Un canto de esperanza nunha sociedade realmente civilizada onde a palabra sexa o camiño para a resolución dos conflictos. Ben escrito, como nela é habitual, e cargado de sabiduría e emoción.

Mentres as bombas caen (caían?) sobre a Franxa de Gaza e os cohetes disparan as alarmas en Israel, Paz é quen de aprendernos que hai luz logo da noite e que depende de cada habitante deste planeta que esa luz chegue e permaneza acesa  para sempre.

Paz sempre foi así: humana e intelixente. Unha mestra a quen escoitar e con quen procurar compartir camiño.

Pero, por si o día non estaba completo, acabo de atopar, tamén a través de Praza, un video de Euskal Televista no que se informa dunha xornada en lembranza de Ernest Lluch, un pacífico socialista víctima da violencia de ETA, que ao mellor seguiades no programa La ventana da Ser conducido por Genma Nierga. O motivo da nova é a presencia de dous representantes do que adoitan en chamar a esquerda abretzale na xornada. A súa presencia mostra que se está a recorrer un novo camiño en Euskadi no que a palabra pode chegar a substituir ás armas.

Rosa Lluch

Sin embargo, nese video hai unha imaxe, unha persoa, que é como lóstrego que, en sentido bíblico, é quen de facer que caiamos definitivamente do cabalo: Rosa Lluch, a filla de Ernest. Un exemplo de dignidade e perdón.

Non pode haber paz sin asumir a verdade e ter capacidade de perdoar. Esas, e non outras, son as verdaderas actitudes heroicas que o mundo precisa.    

Mergullados na néboa.

En principio foi a néboa. Logo chegou todo o demáis.

"De quen estaría escapando o primeiro habitante do Porriño?", di o meu amigo Roger, que ten a retranca propia dos galegos que son quen de poñer a orella para captar os harmónicos da cultura oral deste país.

Pero o certo é que aprendeunos a mirar o mundo dun xeito que non é posible nas terras soleadas, demasiado claras e precisas, demasiado evidentes. O noso é saber que as cousas non son exactamente como parecen senón como se nos aparecen, e que "teñen días", como dí  O Carrabouxo.

Para min, a néboa é o camiño ao instituto, co abrigo, os libros e esa sensación que tes ao saír dunha película, mentras a historia, a música, as voces,... siguen xogando no teu maxín; o mundo das ensoñacións sensuais, que acomodan os teus pasos ao ritmo da sorpresa, do incerto.
O mesmo que o Castroforte del Baralla de Torrente, nós aprendemos, na néboa, a levitar sobre o chan cando nos imos ensimismando.